Сўнгги янгиликлар
Туркияда Гермеснинг мармар ҳайкали топилди
«Афсуски, орамизда нафсини жиловлолмай коррупцияга қўл ураётганлар ҳам учрамоқда» – Олий суд раисининг судьялар ва суд ходимларига мурожаати
Хитойга Бойкот қанчалик ўринли ёки ваҳимали?
Самарқандда Амир Темур оила аъзолари яшаган мажмуа 415 млн сўмга реставрация қилинмоқда
Электрсиз қолган Ғазо (фотогалерея)
Эртага ҳаво ҳарорати 23 даражада исийди
Яна бир неча авлод йўқотмаслик учун ҳам «Таълим – тарбия» каналини очишимиз шарт. МТРК уйғонсин энди!
Туркия MICE туризмини ривожлантириш учун дадил қадам ташламоқда
Хитойга Бойкот қанчалик ўринли ёки ваҳимали?
Сўнгги йилларда Ўзбекистон ташқи иқтисодий ҳамкорликда янги саҳифани очмоқда. Мамлакатимиз учун Хитой инвестициялари ва бизнес алоқалари стратегик аҳамиятга эга бўлиб қолди. "Бир макон, бир йўл" (Belt and Road Initiative) ташаббуси доирасида Хитой Ўзбекистонга катта ҳажмдаги инвестицияларни йўналтирмоқда. Бироқ, бу ҳамкорлик фақат имкониятлар эмас, балки маълум хатарлар ҳам туғдириши мумкин.
Ўзбекистон-Хитой ҳамкорлиги: имкониятлар ва хавфлар мувозанати
Сўнгги йилларда Ўзбекистон ташқи иқтисодий ҳамкорликда янги саҳифани очмоқда. Мамлакатимиз учун Хитой инвестициялари ва бизнес алоқалари стратегик аҳамиятга эга бўлиб қолди. "Бир макон, бир йўл" (Белт анд Роад Инитиативе) ташаббуси доирасида Хитой Ўзбекистонга катта ҳажмдаги инвестицияларни йўналтирмоқда. Бироқ, бу ҳамкорлик фақат имкониятлар эмас, балки маълум хатарлар ҳам туғдириши мумкин.
Хитой бугун дунё иқтисодиётида қолаверса, Ўзбекистон ташқи савдосида энг йирик шерикка айланди. Бу ҳамкорлик қандай йўлдан боради?
Хитой таъсирининг глобал манзараси
Хитойнинг "Бир макон, бир йўл" ташаббуси — дунё тарихидаги энг катта инфратузилма лойиҳаси дейиш мумкин. Бу дастур доирасида Хитой 150 дан ортиқ мамлакатларга $1 триллион доллар миқдорида инвестиция киритмоқда. Бу маблағлар асосан транспорт, энергетика, ишлаб чиқариш ва кўчмас мулк секторларига йўналтирилмоқда.
Дунё бозорларига чиққан Хитой инвестициялари ва мигрантлари маҳаллий иқтисодиётларни ўзгартириб юбормоқда. Бу жараён эса турли мамлакатларда турлича натижалар бермоқда.
Қайси давлатлар Хитой ҳамкорлигидан ютди, қайсилари ютқазди?
Муваффақият моделлари:
Ветнам: Ишлаб чиқариш маркази
Ветнам тез ривожланаётган Осиё "йўлбарслари"дан бирига айланди. 2010-2023 йиллар давомида бу мамлакатнинг ЙИМи икки бараварга ошди. Сабаб – Хитой инвестицияларини тўғри йўналтира олгани.
"Ветнам модели" асосида Хитой инвестициялари асосан ишлаб чиқариш секторига йўналтирилди. Маҳаллий компаниялар билан қўшма корхоналар тузилди, бу эса технология трансферини таъминлади. Натижада, Ветнам экспорт ҳажмини кескин оширишга эришди.
"Ветнам Хитой инвестицияларини жалб қилиш билан бирга, миллий ишлаб чиқаришни ҳам ҳимоя қилди. Бу икки томонлама стратегия иқтисодий мўъжизани яратди", – дейди Ҳаной иқтисодий таҳлил марказининг директори Нгуен Ван Минҳ.
Сингапур: Инновациялар маркази
Сингапур Хитой билан ҳамкорликни юқори технологияларга асослади. Бу шаҳар-давлат Хитой билан биргаликда илмий-тадқиқот марказлари ва инновацион ҳублар яратди.
Сингапур таълим тизимига катта эътибор қаратди. Сингапур ва Хитой университетлари ўртасида кенг кўламли ҳамкорлик йўлга қўйилди. Бу эса маҳаллий мутахассислар тайёрлашни таъминлади.
Огоҳлантирувчи мисоллар
Шри-Ланка: "Қарз тузоқ дипломатияси"нинг қурбони
Шри-Ланка Хитой кредитларини назорат қилмаслик оқибатида қарзга ботиб қолди. Оқибатда, Шри-Ланканинг стратегик Ҳамбантота порти 99 йилга Хитойга ижарага берилди.
"Биз инфратузилма учун жуда кўп қарз олдик, лекин бу инфратузилма қарзни қайтариш учун етарли даромад келтирмади", – дейди Коломбо Университети профессори Ражапакса.
Камбоджа: Кўчмас мулк инқирози
Камбоджа тажрибаси кўчмас мулк соҳасидаги хатарларни кўрсатади. Сиҳануквилл шаҳрида хитойликлар кўчмас мулкни оммавий равишда сотиб ола бошлашди. Натижада, нархлар кескин ошиб кетди, маҳаллий аҳоли уй-жойларидан чиқиб кетишга мажбур бўлди.
Шаҳарнинг инфраструктураси кескин урбанизацияга бардош бера олмади. Коммунал хизматлар, йўллар ва бошқа инфратузилма тизимида муаммолар пайдо бўлди.
Ўзбекистон учун ҳамкорлик стратегияси: Имкониятлар ва хавф-хатарлар
Шу тажрибаларга асосланиб, Ўзбекистон учун қандай йўл мақбул бўлиши мумкин?
Нимага эътибор қаратиш керак?
1. Инвестицияларни юқори технологияли секторларга йўналтириш
Ўзбекистон Хитой инвестицияларини ИТ, электроника, фармацевтика ва яшил энергия каби юқори технологияли соҳаларга йўналтириши керак. Бу секторлар нафақат иқтисодий ўсишни таъминлайди, балки Ўзбекистоннинг технологик салоҳиятини ҳам оширади.
Муҳим қадам: Ўзбекистон-Хитой инновация технопаркларини ташкил этиш. Бу эрда маҳаллий ва хитойлик мутахассислар ҳамкорликда ишлаши, стартаплар яратиши мумкин.
2. Маҳаллий ишчилар учун имкониятлар яратиш
Хитой компанияларида ўзбекистонликлар ишчи ва раҳбар позицияларини аниқ процентларда ўрнини белгилаш. Масалан бу тажриба коп давлатлар хусусан БАА да бор, Дубаида бизнес очиш учун албатта битта араб билан камида тенг шерикликка бизнес очишиз шарт. Бунинг учун қатъий квота тизимини жорий этиш лозим – Хитой компаниялари Ўзбекистон фуқароларининг камида 51% ини ишга олиши керак.
Муҳим қадам: Кадрлар тайёрлаш дастурлари – Ўзбекистонлик мутахассисларни ўқитиш ва малакасини ошириш, технологик билимларни ўтказиш механизмлари.
3. Ер ва кўчмас мулк бозорини ҳимоя қилиш
Ўзбекистон кўчмас мулк бозорида хорижликлар учун (шу жумладан Хитой фуқаролари) махсус рухсатнома тизимини жорий этиши керак. Ер сотиб олиш эмас, фақат узоқ муддатли ижара асосида фойдаланиш ҳуқуқи берилиши мақсадга мувофиқ.
Муҳим қадам: Кўчмас мулк нархларини мониторинг қилиш тизимини яратиш, нархлар кескин ошиб кетишининг олдини олиш.
4. Қарз қарамлигининг олдини олиш
Ўзбекистон учун Хитой кредитларини қатъий назорат қилиш, улар бўйича шаффоф мониторинг тизимини яратиш жуда муҳим. Шунингдек, инвестицияларни фақат Хитойдан эмас, балки турли давлатлардан жалб қилиш лозим.
"Диверсификация – бу энг яхши ҳимоя", – дейди иқтисодчи Отабек Баҳодиров. "Ҳеч бир давлат инвестициялари умумий ҳажмнинг 30% дан ошмаслиги керак".
Муҳим қадам: "Қарз барқарорлиги назорати кенгаши" тузиш, халқаро экспертлар билан ҳамкорликда ҳар чоракда Хитой кредитлари бўйича ҳисобот бериш тизимини жорий этиш.
Мувозанатли ҳамкорлик йўли: 10 йиллик стратегия
Ўзбекистон учун Хитой билан мувозанатли ҳамкорликни таъминлаш учун қуйидаги йўл харитаси таклиф этилади:
1-2 йил: Ҳуқуқий асос яратиш
- Хитой инвестициялари тўғрисидаги янги қонунларни қабул қилиш
- Кўчмас мулк бозорини тартибга солиш
- Маҳаллий бизнесни қўллаб-қувватлаш дастурларини ишлаб чиқиш
3-5 йил: Стратегик ривожланиш
- Хитой билан ҳар бир вилоятда камида 3 та технопаркни ишга тушириш
- 5000 талаба алмашинувини таъминлаш
- Қўшма корхоналар сонини кўпайтириш
5-10 йил: Глобал миқёсда ўсиш
- Юқори технологияли экспорт ҳажмини 2 барава ошириш
- Глобал қиймат занжирларига интеграция бўлиш
- Ўзбекистон-Хитой инновацион марказларини халқаро даражага олиб чиқиш
Хулоса: Мақсадли ёндашувда - муваффақият
Хитой инвестициялари ва миграцияси Ўзбекистон учун катта имкониятлар яратиши шубҳасиз. Бироқ, бу имкониятлардан тўғри фойдаланиш учун стратегик ёндашувни талаб қилади.
Ўзбекистон Шри-Ланка ёки Камбоджа каби давлатлардаги муаммоларга дуч келмаслик учун, Ветнам ва Сингапур тажрибасидан ўрганиши керак. Инвестицияларни мақсадли йўналтириш, маҳаллий манфаатларни ҳимоя қилиш, технология трансферини таъминлаш ва иқтисодий қарамликка тушиб қолмаслик – бу стратегиянинг асосий йўналишлари бўлиши лозим.
Хитой билан ҳамкорлик – бу рақобат эмас, ҳамкорлик йўлидир. Бу йўлда мувозанатни сақлай олсак, Ўзбекистон нафақат Марказий Осиёда, балки глобал миқёсда ҳам юқори ўринларга кўтарилиши мумкин.
Юридик фанлари доктори, профессор Ахтам Якубов
