title

Istanbul abadiy merosining ramzi boʻlgan Aya Sofiya loyihasi Turkiyaning eng soʻnggi tabiatni muhofaza qilish loyihalaridan biri boʻlib, madaniy merosining barqarorligini taʼminlash uchun koʻplab arxeologik qazishmalar va restavratsiya loyihalarini amalga oshiradi. Ushbu ulkan meʼmoriy moʻjiza qariyb uch yil davomida keng qamrovli taʼmirlandi va mustahkamlandi. Ushbu saʼy-harakatlar doirasida ishlarning bir qismi nihoyasiga yetkazildi, qolgan bosqichlari puxtalik bilan amalga oshirilmoqda. Endilikda Aya Sofiya gumbazini asl shaklini saqlab qolgan holda zilzilalarga chidamliroq qilish uchun ishlar olib boriladi. Mozaik bilan qoplangan ichki yuzaga zarar yetkazmaslik uchun markaziy gumbazga barcha aralashuvlar tashqi tomondan amalga oshiriladi.

Gumbazning tashqi yuzasidagi qoʻrgʻoshin qoplamalari olib tashlanadi va taʼmirlanadi yoki yangilari bilan almashtiriladi. Ushbu jarayon davomida gumbaz yuzasi mavsumiy ob-havo sharoitidan yoki ichidagi mozaikadan shikastlanmaslik uchun vaqtincha poʻlat konstruksiya va yuqori sifatli himoya brezent bilan qoplanadi. Aya Sofiya gumbazidagi taʼmir ishlari gumbazning ichki yuzasidagi mozaikalarning saqlanishini ham oʻz ichiga oladi. Mozaika ustida ishlash uchun ichkarida toʻrtta ustun bilan mustahkamlangan va balandligi 43,5 metr boʻlgan poʻlat platforma tizimi oʻrnatiladi. Ushbu tizim gumbazdagi tiklash ishlarining xavfsiz va samarali hamda ibodatning uzluksiz davom etishini taʼminlaydi.

Bundan tashqari, joylarda barcha ishlarni xavfsiz va tez bajarish uchun sharqiy tomoniga balandligi 41 metr va uzunligi 60 metr boʻlgan minora krani ham oʻrnatilishi rejalashtirilgan. Kran struktura uchun maxsus ishlab chiqilgan boʻlib, binodan tegishli masofada xavfsiz aylanish va ishlash imkonini beradi. Gumbazlar, mozaikalar va minoralar ustidagi ishlar tugallangach, vaqtinchalik temir qoplama, platforma va minora krani demontaj qilinadi.

Ushbu restavratsiya loyihasi avvalroq Mahmud III, Salim II va Murod III maqbaralari, Sibyan maktabi (Boshlangʻich maktab) va Muvakkithane (namoz vaqtlari hisoblanadigan vaqt xonasi) binolarida amalga oshirildi. Ilgari yopilgan galereya qavati tozalandi, taʼmirlandi va tashrif buyuruvchilar uchun qayta ochildi. Bu jarayonda majmua ichidagi barcha tuzilmalar 3D formatda hujjatlashtirildi va raqamli tizimga oʻtkazilib, Aya Sofiyaning raqamli egizagi yaratildi. Ushbu keng qamrovli restavratsiya jarayoni bilan Aya Sofiya masjidining asl koʻrinishi saqlab qolinib, kelajak avlodlarga qoldiriladi.

Aya Sofiya: Istanbulning qadimiy imperiyalariga hurmat

Aya Sofiya 1985-yilda YUNESKOning Jahon merosi roʻyxatiga kiritildi. Dastlab u taxminan 1500-yil oldin xristian bazilikasi sifatida qurilgan. “Muqaddas hikmat” cherkovi sifatida tanilgan ushbu bino qurilgan paytida xristian olamidagi eng muhim cherkov edi. Sulton Mahmud IIUsmonniylar imperiyasi davrida binoni masjidga aylantirib, uning oltin mozaika va freskalarini murakkab islomiy naqsh va bezaklar bilan qoplagan. Katta gumbazli inshootga turli vaqtlarda toʻrtta minora qoʻshilgan.

Sulton Salim II Aya Sofiyaning gʻarbiy tomonidagi ikkita minorani va unga qoʻshimcha ravishda Aya Sofiyani tiklashni bosh muhandis Meʼmor Sinonga topshirdi. Sinon minoralarni qurishda binoni oʻzida tiklash ishlarini olib bordi va uni tirgaklar bilan mustahkamlab, uning umrini sezilarli darajada uzaytiruvchi chora-tadbirlarni amalga oshirdi. Uning hissasi Aya Sofiyaning asrlar davomida boshdan kechirgan koʻplab halokatli zilzilalarga bardosh berishida muhim rol oʻynadi.